BALAK
Een Vloekende Profeet met een Babbelende Ezel
Het Joodse volk staat klaar om Israel binnen te trekken. Ze moeten alleen nog twee landen doorkruisen. Edom en Moav, maar deze landen laten het Joodse volk niet passeren. Israel moet omlopen. Ze trekken naar het oosten en vervolgens langs Edom en Moav richting het noorden. Ze zullen hun entree maken in Israel via de oostelijke grens tegenover Jericho. Ze vallen noch Edom noch Moav aan. Deze landen horen niet bij Israel en het Joodse volk weet nu onderhand uit ervaring dat zij zonder G-d’s bescherming geen schijn van kans hebben. Anderzijds zijn Edom en Moav ook niet bang want ze denken dat het Joodse volk alleen Kanaän in beslag gaat nemen, het land ten westen van de Yarden. Everybody happy… het Joodse volk trekt verder noordwaarts.
Nu zit het land van Sichon in de weg. Ook zij weigeren toegang tot het Joodse volk. Zij worden namelijk betaald door de Kanaänieten om hun land te beschermen. Maar nu ligt het anders. Hoewel het land van Sichon ten oosten van de Yarden ligt wordt dat wel een erfdeel van het Joodse volk. Het is al meteen oorlog! Sichon, met zijn enorme leger en al zijn macht en kracht wordt verslaan. Aan de Israelische kant is er geen enkel slachtoffer!
Nog verder naar het noorden komt Og, koning van Bashan ons volk tegemoet. Hij heeft zijn hele leger paraat maar Israel is sterker en verslaat Og. Israel neemt het land van Sichon en Og in beslag.
En nu begint onze parasha met een koning van Moav, die Balak heet en die het heel benauwd krijgt wanneer hij hoort dat Israel toch landen in beslag heeft genomen die ten oosten van de Yarden liggen. Israel heeft de grote machten van Sichon en Og zomaar verslaan. Aan de Israelische kant viel geen enkel slachtoffer, hetgeen niet bepaald een kalmerend effect heeft op de Moabitische koning!
Maar wacht eens even. Is Moav dat ook ten oosten van de Yarden ligt nog wel veilig? Als Israel toch landen veroverd heeft aan de oostelijke kant van de Yarden, waarom dan ook niet Moav? Balak werd er helemaal misselijk van (Bamidbar 22-3). Hij denkt diep na, overlegt met zijn buurland Midian, en beseft dat zelfs de enorme krachtige landen van Sichon en Og zo gemakkelijk door Israel verslaan werden.
Wat nu? Balak is wel zo slim om niet op een militaire defensie te rekenen. Het is namelijk overduidelijk dat G-d het Joodse volk helpt. Hun overmacht hebben zij niet te danken aan militaire kracht. Hij moet iets anders verzinnen om het Joodse volk te verslaan. Nu had hij natuurlijk op het nieuws gehoord wat voor een soort volk die Joden waren. Dat ze zo spiritueel waren en heel veel lernden en dawenden (bidden). De kracht van het Joodse volk ligt duidelijk in hun mond, in wat ze zeggen. En daar gaan we hun mee verslaan, dacht deze slimme koning. En nu komt het. Balak neemt een profeet uit Midian in dienst om een karweitje voor hem op te lossen. Hij heet Bilam en hij gaat de Endlösung voor Balak uitvoeren.
De profeet Bilam wordt erbij gehaald. Balak’s ambassadeurs bezoeken hem. Het doel is duidelijk. Bilam wordt in dienst genomen om het Joode volk te vervloeken. Hij is daar zeer ervaren mee en heeft met zijn vervloekingen al meerdere successen weten te boeken. Zo zie je maar weer; ook in de niet-Joodse wereld bestaan spirituele krachten. Toch moet deze niet-joodse profeet eerst in consult met G-d gaan. Bilam is ervan bewust dat zonder G-d’s toestemming hem niets zal lukken. Inspiratie kan met deze profeet uitsluitend ’s nachts. De delegatie blijft overnachten. In de nacht verbiedt Hashem aan Bilam om het Joodse volk te vervloeken. Zelfs zegenen mag niet. Ze zijn immers al gezegend! Einde oefening en de delegatie vertrekt huiswaarts.
Maar Balak is er nog niet klaar mee. De veiligheid van zijn hele land staat in het geding. Hij denkt zo: ”Laat ik wat hogere pieten naar Bilam sturen en het salaris wat aantrekkelijker maken”. Zo gezegd, zo gedaan. De grootste en hoogste ministers van het land komen bij niemand anders op bezoek dan Bilam om hem te smeken om het Joodse volk te vloeken. Bilam vraagt Hashem weer en nu mag het wel op voorwaarde dat Bilam alleen zegt wat G-d toelaat. “Nou dat zien we nog wel” denkt Bilam.
Wat vreemd. Eerst mocht Bilam niet mee met de afgevaardigden van Balak en nu mag het wel? Is G-d van mening veranderd? Maar G-d verandert nooit van mening want dan zou G-d in één van de twee instanties zich “vergist” hebben. Niet alleen dat, maar nadat G-d Bilam toestemming heeft gegeven om met de tweede delegatie mee te gaan wordt Hij alsnog kwaad op hem! Waarom de boosheid als G-d hem toch toestemming had gegeven? Vervolgens biedt Bilam aan om terug te gaan, maar G-d zegt dat Bilam toch maar moet gaan. Nee, ja, nee, ja? Heeft G-d twijfels? Onmogelijk. Hij is volmaakt en fluctueert nooit. Het zijn de omstandigheden die wijzigen waardoor G-d Zijn respons aanpast.
Terug naar Bilam de profeet. Hij pakt zijn ezelin en samen met de hoogwaardigheidsbekleders van Balak gaat hij op weg. Hij is de machtigste meest arrogante man op aarde. Hij gaat het opnemen tegen de nieuwste superpower, Israel genaamd. Hij gaat de grootste profeet aller tijden, Moshe overstijgen. Hij gaat Hashem weten te “omzeilen” en gauw in een moment van G-d’s onoplettendheid als het ware, het Joodse volk vervloeken. Hoe is het mogelijk? Wat een arrogantie! Wat een verbeelding en verwaandheid!
Maar G-d heeft hele andere plannen. Hij denkt zo; laat nu eens een niet-Joodse profeet het Joodse volk zegenen. Joden zijn altijd zich aan het verontschuldigen en doen alsof zij een volk zijn net zoals elk ander volk. Niets is minder waar. “Een volk van priester en een heilig volk” zijn zij. Als het Joodse volk zelf niet wilt geloven hoe speciaal ze zijn, laat ze dat dan van een ander horen! Bovendien als je complimenten van een vriend krijgt weet je nooit of ze eerlijk bedoeld zijn. Daarentegen als je grootste vijand je gaat loven, dan weet je al meteen wat het waard is.
En zo zien wij dat Bilam uiteindelijk de mooiste complimenten aan het Joodse volk gaat geven. De grootste profetieën zullen straks uit zijn mond komen. Prachtige verzen en gedichten gaat hij uitspreken. Hij gaat zelfs de komst van Mashiach voorspellen. Één zin uit zijn zegen staat zelfs in het dagelijkse ochtendgebed. En dit alles uit de mond van één van de grootste Jodenhater die de geschiedenis ooit gekend.
G-d koos ervoor dat deze prachtige teksten door de mond van een niet Joodse profeet zouden komen. Maar alvorens dit mogelijk gaat zijn, zal deze profeet eerst van zijn hoogmoed moeten afstappen en een metamorfose moeten ondergaan. Het is namelijk alleen mogelijk om G-d’s woord te ontvangen als men zeer bescheiden is. Op een of andere manier gaat Hashem Bilam tot bescheidenheid brengen en dit alles door een vervoermiddel. Niet een eend of een Jaguar, maar een ezelin. En zo gaat Bilam onderweg met alle VIP’s van de regio. G-d is woedend op hem. Hoe durft hij aan te dringen en G-d een tweede keer te vragen. Maar in de Talmoed (Makot 10b) staat
בדרך שאדם רוצה לילך בה, מוליכין אותו
In de weg die een mens wil inslaan, daarin wordt hij geleid.
G-d heeft Bilam de eerste keer geen toestemming gegeven, maar Bilam drong aan. G-d wilde Bilam beschermen tegen zijn eigen val, maar het is moeilijk om “nee” te horen. Op aandringen van Bilam krijgt hij bij de tweede delegatie toestemming om mee te gaan, maar op voorwaarde dat hij alleen zal uitspreken wat G-d hem toelaat. Maar Bilam is helemaal niet van plan om zich aan voorwaarden te houden. Hij gaat en denkt in zijn verwaandheid tegen G-d’s wil in te kunnen gaan. Dat is de reden waarom G-d woedend op hem is, hoewel Hij hem toestemming had gegeven. G-d probeert onderweg om ervoor te zorgen dat Bilam zijn GPS opnieuw in gaat stellen en zijn route gaat aanpassen. Maar Bilam, zoals ieder ander mens zal uiteindelijk zelf moeten kiezen welk pad hij inslaat.
G-d wil zo graag dat zelfs deze Bilam tot inkeer komt. Daartoe had Hij reeds 2488 jaren eerder, voorbereidingen voor getroffen. Zo vertelt ons Spreuken der Vaderen: het was de zesde dag van de schepping. De hele wereld was geschapen. Alles stond klaar en de Shabbat kon beginnen. Maar nee, stop, nog even, terwijl het al schemerde, moesten er nog gauw enkele details aan de schepping toegevoegd worden o.a. de mond van de ezelin….
Een ezelin van het grootste kaliber, het trouwe dier van Bilam. Deze ezelin is een belangrijk detail in het verhaal; op het moment dat Bilam door een smalle plek trekt, stopt het dier ineens. Ze weigert verder te gaan omdat zij een engel ziet die de weg verspert. Bilam ziet de engel niet en wordt woedend op het dier en slaat het! De ezelin opent haar mond en begint te spreken: “Wat heb ik tegen jou gedaan dat je mij al drie keer slaat?”. “Jij hebt mij beschaamd” zegt Bilam tegen het dier ”als ik een zwaard had zou ik jou nu doden”
Wat een afgang voor Bilam. Hij claimt een heel volk met zijn woorden te kunnen uitroeien, maar voor zijn ezelin moet er een zwaard aan te pas komen! Uiteindelijk ziet Bilam de engel en beseft dat zijn tomtom een reset nodig heeft. Hij vraagt de engel of hij maar niet beter terug naar huis moet gaan. Maar nu dat Bilam vernederd is mag hij zijn reis voortzetten. Zijn vernedering maakt het nu mogelijk dat de zegens die voor het Joodse volk bestemd zijn via zijn mond uitgesproken kunnen worden.
Bilam was als een gieter afgegaan. Hij zou toch Moshe in profetie verslaan! Hij zou toch krachtiger zijn dan Sichon en Og. Hij zou G-d toch te slim af zijn. Maar nu blijkt dat hij niet eens controle heeft over zijn eigen ezelin. Bilam ziet niet eens de engel, maar de ezelin wel! Die weigert verder te lopen. Wat een afgang! Vooral met al die VIP’s naast hem. Daarom mocht Bilam de eerste keer niet gaan en de tweede keer wel. De tweede delegatie bestond namelijk uit veel belangrijkere mensen waardoor de schaamte en afgang van Bilam nog groter was. G-d was dus niet van mening veranderd, maar de situatie was anders!
Bilam schaamt zich diep. Zijn arrogantie is weg gekruimeld.
Nu dat hij helemaal van zijn trots af is, kan hij verder gaan. Nu heeft hij weer toestemming om zijn reis voort te zetten. Hij zal het Joodse volk loven en zegenen. Nu kan het G-ddelijke woord pas uit zijn keel voortkomen. Nu is Bilam geschikt om als doorgeefluik te functioneren voor G-d’s woord. Wil je Hashem heel dichtbij je houden? Gooi je trots en arrogantie weg.
מה־טבו אהליך יעקב משכנתיך ישראל (Bamidbar 24-5)
Bilam zegt en zo zeggen wij elke ochtend: “Yakov, wat zijn jullie tenten goed en Yisrael jullie woningen”. Of je nu een Yakov Jood bent en jezelf sporadisch (als een tent) met het jodendom bezighoudt of je bent een Yisrael en je leeft constant (als een woning) met het Joodse gevoel, “Wat is het toch (allebei) goed!”
Shabbat shalom!
Bracha Heintz
Gebaseerd op lessen van
Rav YY Jacobson