REMBRANDT
 
Door Rabbijn Shmuel Katzman 
 
In een jaar dat zoveel aandacht besteed wordt aan de geboorte 400 jaar geleden van de grote meester, vraag ik mij af; wat zou Rembrandt voor Rosj Hasjana hebben gezegd?
 
Clair-obscur.
Voor de liefhebbers staat Rembrandt bekend als de meester van licht en donker. Of het zijn de bekende schilderijen ‘Joodse bruidje’ en ‘de Nachtwacht’ of de minder bekende zelfportretten en dergelijk, de sterke contrasten van licht en schaduw zijn opvallend.
Wij zullen hier geen uitgebreide analyse houden van deze schilderstijl. Met u samen wil ik even stilstaan bij de betekenis van juist de schaduw. Het spreekt van zelf, dat door het licht op een of ander aspect te leggen, de nadruk hierop gevestigd wordt. De schaduw, daartegen, lijkt een verhullend effect te hebben. Onzichtbaar maken, bijvoorbeeld, van de ingevallen rechterwang van de schilder. Met de schaduw verbergt de kunstenaar, met licht draagt hij kennis over. Zo lijkt het tenminste.
Bij nader inzien kan gezegd worden dat met de schaduw is de schilder net zo bezig met onthullen als met licht.
Door op kunstige wijze de schaduw strategisch de plaatsen, heeft de schaduw een onmisbaar effect. Het is waar dat de schaduw bepaalde details ‘verbergt’, toch ‘belicht’ hij het onderwerp in zijn geheel. Met de juiste toepassing dient de schaduw om het licht beter te kunnen waarderen.
Tijden van licht en tijden van ‘schaduw’.
In het achter ons liggende jaar waren er momenten wanneer het licht meer dominant was en soms overheerste de schaduw.  Als volk hebben wij in onze geschiedenis die overschakeling menige malen door moeten maken. Vandaag de dag, met onze aandacht gevestigd op de veiligheidsituatie in Israel, zou men wellicht kunnen zeggen dat het laatste in de meerderheid is.
Wij worden vrolijk als wij denken aan de wonderlijke ontwikkeling dat zo’n kleine landje heeft kunnen maken. Wij worden verdrietig als we denken aan de duizenden slachtoffers van terreur en oorlog die gevallen zijn. Wij zingen met blijheid samen met de triomfante bevrijders van de gegijzelde in Entebe 30 jaar geleden, alsook de andere onvoorstelbare overwinningen. Wij lamenteren met pijn Yoni Netanyahu, samen met de talloze anderen, die wel in het gevecht, maar niet de zege meegemaakt hebben. Ons hart wordt gevuld met zorg wanneer wij denken aan Gilad Shalit en de andere gevangene soldaten. 
‘Rembrandt op Rosj Hasjana’  zou misschien hebben gezegd: je moet het leven met een oog voor kunst bekijken. In zekere mate is dat ook waar. Wij waarderen de zegen van de overwinning nog meer, als wij op de hoogte zijn van hoe moeilijk de strijd was.  De negatieve momenten kunnen in een positieve licht gezet worden, ze kunnen dienen om de nadruk op het licht te versterken. Het contrast stelt ons ook  in de gelegenheid om het licht beter te waarderen.
 
Nog meer licht.
In de Joodse wereldvisie wordt de tocht door tijd niet gezien als een rechte lijn, maar meer als een spiraal. Het woord Sjana (wat “jaar” betekent) is verwant aan het woord Sjone dat “herhaling” en “verandering” betekent. De cyclus van het jaar brengt eigenlijk niets nieuws met zich mee; 1 tisjrie vorig jaar was Rosj Hasjana, dit jaar zal het ook zo zijn en wij verwachten dat volgend jaar hetzelfde zich voor zal doen. Toch is onze jaarlijkse ontmoeting met het Hoofd-van-het-jaar anders dan die daarvoor. Wij zijn immers hoger op de spiraal terecht gekomen. Er is dus wel een herhaling, maar toch is alles anders. Verandering moet ook verbetering met zich mee brengen. “Ma’alin Bakodesj” = Heiligheid stijgt! Hoe goed het afgelopen jaar ook moge zijn geweest, moet het nieuwe jaar nog beter zijn. Dat zijn voornemens in ons eigen gedrag, dat is ook onze bede voor zegen van Hasjem. 
Dus mijnheer Rembrandt van Rijn, het is wel mooi op de schilderijen, maar in het echte leven hebben wij het toch liever wat anders. Uiteraard is er een functie ook in de donkere momenten. Het klopt dat door het contrast, het licht beter gewaardeerd kan worden. Maar voor simche, voor echte vreugde, is veel licht nodig. Hoeveel? Je kan er niet genoeg van hebben! Wanneer wij aan de toekomst denken, spreken wij de woorden van Tehilim (139;12) “De nacht zou oplichten als de dag, het duister helder zijn als het licht.”

Mede namens mijn familie wens ik u en de uwen een jaar vol licht.